به گزارش تحریریه، در این گزارش آمده است: به‌طور سنتی، خلیج فارس برای تجارت ایران حیاتی بوده است. اما تلاش اخیر [تهران] برای توسعه مسیرهای زمینی به آسیای مرکزی با هدف تنوع‌بخشی به پیوندهای تجاری و تقویت همکاری با منطقه‌ای است که در حال تبدیل شدن به کانونی پررونق از رشد اقتصادی است. این مسیرهای زمینی با توجه به بازتعریف جایگاه منطقه به‌عنوان گره‌ای مهم در تجارت فرامنطقه‌ای میان روسیه و افغانستان و میان چین و اتحادیه اروپا اهمیت فزاینده‌ای یافته‌اند. قدرت‌های بزرگ همگی قالب‌های جداگانه‌ای از نشست‌ها با پنج کشور آسیای مرکزی ایجاد کرده‌اند و به دنبال فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری در این کشورها هستند. در گذشته آسیای مرکزی در مرکز سیاست خارجی ایران قرار نداشت، اما این موضوع ممکن است با توجه به ظرفیت رو به رشد اقتصادی و ترانزیتی منطقه در حال تغییر باشد.
تهران گام‌های بزرگی برای بهبود روابط با ترکمنستان و تاجیکستان برداشته و روابط خود را با ازبکستان گسترش داده است. در ژوئن (خرداد و تیر)، ایران و ترکمنستان یادداشت تفاهمی برای تقویت هماهنگی در حمل‌ونقل و لجستیک امضا کردند. در ماه مه (اردیبهشت و خرداد)، دو کشور بر سر نقشه راهی برای همکاری جامع دوساله توافق کردند که محور اصلی آن گسترش همکاری در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک بود.
در ژانویه (دی و بهمن)، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهوری ایران به تاجیکستان رفت و روند منفی در روابط با این کشور فارسی‌زبان را که از دهه ۱۹۹۰ وجود داشت، معکوس کرد. دو طرف ۲۲ یادداشت تفاهم در حوزه‌های زیرساخت، تجارت و سایر موضوعات امضا کردند و ارتقای روابط را «راهبردی» نامیدند. تاجیکستان که کشوری محصور در خشکی است، به دنبال دسترسی بهتر به بازارهای بزرگ‌تر است و به همین دلیل به بنادر چابهار و بندرعباس ایران علاقه‌مند است. همچنین، تاجیکستان به علاقه هند برای اتصال به آسیای مرکزی از طریق چابهار واکنش نشان می‌دهد. در جریان «همایش تجاری ایران و تاجیکستان» که در ژانویه (دی و بهمن) در دوشنبه برگزار شد، ۱۳ سند همکاری دوجانبه در حوزه‌های زیرساخت و تجارت به امضا رسید. در ژوئن (خرداد و تیر) نیز مقامات دو کشور دوباره برای بحث درباره تجارت دیدار کردند.
اما نگاه ایران فراتر از آسیای مرکزی و به‌سوی چین است. در ۱۲ مه (اردیبهشت)، نشستی در تهران میان مقام‌های ارشد راه‌آهن از ایران، چین، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و ترکیه برگزار شد تا توسعه شبکه ریلی فرامنطقه‌ای را بررسی کنند. در ۲۵ مه (خرداد)، قطار باری از شهر «شی‌آن» چین که محموله‌ای از پنل‌های خورشیدی حمل می‌کرد، به بندر «خشک آپرین» رسید و این رویداد آغاز رسمی خط مستقیم ریلی میان دو کشور را رقم زد. این مسیر از غرب چین آغاز شده است، از قزاقستان و ترکمنستان عبور می‌کند و به ایران می‌رسد.
ایران از پیوندهای روبه‌گسترش آسیای مرکزی با چین بهره‌برداری می‌کند. برای مثال، در اواخر ۲۰۲۳، قزاقستان خط ریلی «آیاگوز–تاچنگ» را افتتاح کرد که سومین گذرگاه ریلی این کشور با چین است. همچنین پروژه راه‌آهن چین–قرقیزستان–ازبکستان که سال‌ها متوقف مانده بود، به تازگی در سمت چین پیشرفت چشمگیری داشته است.
ایران همچنین بر شاخه شرقی «کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال–جنوب» تمرکز دارد که از بنادر روسیه در دریای خزر و بالتیک تا خلیج فارس و هند امتداد دارد. یک شاخه غربی از آذربایجان می‌گذرد. شاخه شرقی اما به ایران و افغانستان کشیده می‌شود؛ کشوری که دولت تحت کنترل طالبان آن به تازگی توسط مسکو به رسمیت شناخته شده و روسیه نخستین کشوری است که پس از خروج آمریکا از افغانستان در ۲۰۲۱، طالبان را به رسمیت شناخت.
در این گزارش با اشاره به اینکه برای ایران، مسیرهای شمالی و شمال‌شرقی کمک می‌کنند تا با تنوع‌بخشی به روابط تجاری، تأثیر تحریم‌ها کاهش یابد، آمده است که «ایران به تازگی پیشنهاد خرید بندر «آستراخان» از روسیه را مطرح کرده است که موجب گسترش تجارت فرامرزی دریای خزر خواهد شد».
چرخش به‌سوی آسیا این امکان را برای جمهوری اسلامی فراهم می‌کند که فشار اقتصادی غرب را کاهش دهد و همزمان اثر احتمالی بسته‌شدن تنگه هرمز را که ایران در برابر حملات [رژیم] اسرائیل و آمریکا تهدید به بستن آن کرده بود به حداقل برساند. ایران در گذشته نفت خود را به چین به‌عنوان شریان حیاتی اقتصادش از طریق خلیج فارس صادر می‌کرد. اکنون خط ریلی با چین مسیر جایگزینی برای صادرات نفت و تجارت کلی با چین فراهم می‌کند. مسیر جدید زمان ترانزیت را از ۳۰ تا ۴۰ روز دریایی به حدود ۱۵ روز زمینی کاهش می‌دهد؛ بندر خشک آپرین، یک پایانه داخلی متصل به دریا از طریق راه‌آهن و جاده امکان اتصال گسترده‌تر به سراسر ایران را فراهم می‌سازد.
از سوی دیگر، چین به دنبال دور زدن «گلوگاه مالاکا» است، آبراهی که اقیانوس هند را به اقیانوس آرام متصل می‌کند. تاکنون تمرکز چین بر مسیر اوراسیا شمالی بوده که به شکل عمده از بخش‌هایی از روسیه عبور می‌کند. از فوریه ۲۰۲۲، یعنی پس از حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین، چین همچنین از «کریدور میانی» استفاده کرده که از سین‌کیانگ تا دریای سیاه از طریق خزر و قفقاز جنوبی امتداد می‌یابد. با دسترسی بهتر به ایران، که در سال ۲۰۱۹ به ابتکار «یک کمربند، یک جاده» چین پیوست. پکن قصد دارد با مجموعه‌ای از ابتکارات غربی همچون کریدور هند–خاورمیانه–اروپا مقابله کند؛ مسیری که هند را از طریق عربستان و اسرائیل (سرزمین‌های اشغالی) به اروپا متصل می‌سازد. همچنین، چین به دنبال خنثی کردن تلاش‌های هند برای ایجاد مسیرهای تجاری به آسیای مرکزی و افغانستان از طریق ایران است.
برای چین، کریدور ریلی نوظهور چین–ایران از طریق آسیای مرکزی بخشی از راهبرد کلی گسترش نفوذ به غرب است و جزئی از مسیر چین–قزاقستان–ازبکستان–ترکمنستان–ایران–ترکیه/اتحادیه اروپا محسوب می‌شود. چین می‌خواهد پیوندهای تجاری خود را متنوع کند تا وابسته به یک بازیگر واحد نباشد. تجربه پکن از اینکه تحریم‌های غرب مسیر روسیه را به‌دلیل جنگ اوکراین بی‌ثبات کرده، درسی مهم درباره ضرورت یافتن کریدورهای جایگزین بوده است. علاوه بر این، ناامنی‌های گسترده در پاکستان که بارها سرمایه‌گذاری‌های چین را به خطر انداخته، یافتن مسیرهای جدید را برای پکن ضروری‌تر ساخته است.
منبع: ایرنا
پایان/
نظر شما